Mục lục
Cơ quan sinh sản của thực vật có hoa là gì? Câu hỏi tưởng chừng đơn giản này lại mở ra cả một thế giới bí ẩn về sinh sản của thực vật, ảnh hưởng trực tiếp đến năng suất cây trồng và sự đa dạng sinh học. Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ hoa, nhị hoa, nhụy hoa, phấn hoa, noãn, và quả – những thành phần cấu tạo nên hệ thống sinh sản phức tạp nhưng hoàn hảo này. Chúng ta sẽ cùng tìm hiểu cấu tạo và chức năng của từng bộ phận, đi sâu vào quá trình thụ phấn và phát triển của hạt, cùng những ứng dụng thực tiễn trong nông nghiệp và nghiên cứu thực vật. Với những kiến thức này, bạn sẽ có cái nhìn toàn diện hơn về sinh học thực vật và tầm quan trọng của cơ quan sinh sản đối với sự sống trên Trái Đất.
Cơ quan sinh sản của thực vật có hoa: Hoa là gì?
Hoa chính là cơ quan sinh sản của thực vật có hoa. Không chỉ có chức năng sinh sản quan trọng, hoa còn đóng vai trò then chốt trong sự đa dạng sinh học của hệ thực vật trên Trái Đất. Hoa là cấu trúc phức tạp, kết quả của quá trình tiến hoá lâu dài, cho phép thực vật có hoa sinh sản hữu tính hiệu quả, tạo ra sự đa dạng di truyền.
Cấu trúc của hoa được tối ưu hóa để thực hiện chức năng sinh sản. Các bộ phận chính của hoa phối hợp nhịp nhàng, đảm bảo cho quá trình thụ phấn và thụ tinh diễn ra thành công. Điều này thể hiện sự thích nghi tuyệt vời của thực vật với môi trường sống. Ví dụ, hoa hướng dương có cấu trúc lớn và màu sắc nổi bật, thu hút côn trùng thụ phấn hiệu quả hơn so với các loài hoa nhỏ, màu sắc nhạt. Sự đa dạng về hình dạng, kích thước và màu sắc của hoa phản ánh sự đa dạng về phương thức thụ phấn và môi trường sống của chúng. Một số loài hoa thích nghi với thụ phấn nhờ gió, có cấu tạo đơn giản và phấn hoa nhỏ nhẹ, dễ dàng bay xa. Trong khi đó, nhiều loài hoa lại dựa vào côn trùng hoặc động vật khác để thụ phấn, chúng thường có mùi thơm quyến rũ, mật hoa ngọt ngào và màu sắc bắt mắt.
Sự hiểu biết về cơ quan sinh sản của thực vật có hoa là nền tảng cho nhiều ứng dụng quan trọng trong đời sống. Trong nông nghiệp, kiến thức này giúp con người lai tạo các giống cây trồng năng suất cao, chất lượng tốt hơn, đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng của dân số. Trong y học, nhiều bộ phận của hoa được sử dụng làm nguyên liệu để điều chế thuốc, có tác dụng chữa bệnh và chăm sóc sức khỏe con người. Ví dụ, hoa cúc được biết đến với tác dụng kháng viêm, hoa sen có tác dụng thanh nhiệt giải độc… Bảo vệ đa dạng sinh học của thực vật, trong đó có sự bảo tồn các loài hoa quý hiếm, cũng là một ứng dụng quan trọng, góp phần gìn giữ sự cân bằng sinh thái của hệ sinh thái. Dữ liệu từ một nghiên cứu năm 2025 của Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam cho thấy, việc áp dụng đúng các kỹ thuật lai tạo dựa trên hiểu biết về cơ quan sinh sản đã giúp tăng năng suất lúa lên 15% so với phương pháp truyền thống.
Cấu tạo của hoa: Các bộ phận chính và chức năng
Cơ quan sinh sản của thực vật có hoa là gì? Câu trả lời chính là hoa. Hoa, với cấu trúc tinh tế và đa dạng, đóng vai trò trung tâm trong quá trình sinh sản hữu tính của thực vật hạt kín. Hiểu rõ cấu tạo của hoa, bao gồm các bộ phận chính và chức năng của chúng, là chìa khóa để hiểu được toàn bộ quá trình sinh sản phức tạp này.
Hoa được cấu tạo từ nhiều bộ phận, hợp lại thành một đơn vị chức năng hoàn chỉnh. Mỗi bộ phận đều đóng vai trò quan trọng, góp phần vào sự thành công của quá trình thụ phấn và thụ tinh, dẫn đến sự hình thành quả và hạt. Chúng ta sẽ đi sâu phân tích từng bộ phận chính của hoa:
Cánh hoa (Corolla) chính là phần thu hút sự chú ý nhất. Màu sắc, hình dạng và mùi hương của cánh hoa đều được tối ưu để thu hút các tác nhân thụ phấn, chủ yếu là côn trùng. Ví dụ, hoa hướng dương với những cánh hoa màu vàng rực rỡ, tạo nên một “tấm biển quảng cáo” thu hút ong bướm đến lấy mật và mang phấn hoa đi. Chức năng chính của cánh hoa là thu hút côn trùng thụ phấn, góp phần quan trọng vào sự đa dạng và sinh tồn của loài thực vật.
Đài hoa (Calyx) nằm ở phía ngoài cùng, bao bọc và bảo vệ nụ hoa non khỏi các tác động của môi trường như côn trùng phá hoại, sự thay đổi nhiệt độ đột ngột hay mưa bão. Cấu tạo của đài hoa có thể là các lá đài tách rời hoặc dính liền nhau, tùy thuộc vào loài thực vật. Vai trò bảo vệ của đài hoa đảm bảo cho sự phát triển bình thường của các bộ phận sinh sản bên trong.
Nhị hoa (Stamen) là bộ phận sinh sản đực của hoa. Mỗi nhị hoa bao gồm hai phần chính: chỉ nhị là phần cuống nâng đỡ bao phấn và bao phấn chứa phấn hoa – tế bào sinh sản đực. Quá trình sản sinh phấn hoa diễn ra trong bao phấn, đây là một quá trình sinh học phức tạp cần thiết cho sự sinh sản của cây. Số lượng nhị hoa trong một hoa rất đa dạng, từ vài nhị đến hàng trăm nhị hoa, tùy thuộc vào loài.
Nhụy hoa (Pistil) là bộ phận sinh sản cái của hoa, nằm ở trung tâm của hoa. Nhụy hoa bao gồm ba phần: đầu nhụy, vòi nhụy và bầu nhụy. Đầu nhụy có chất dính giúp tiếp nhận và giữ phấn hoa. Vòi nhụy là ống dẫn phấn hoa xuống bầu nhụy. Bầu nhụy chứa các noãn – tế bào sinh sản cái. Sự kết hợp giữa phấn hoa và noãn trong bầu nhụy sẽ tạo ra hợp tử, là khởi đầu của quá trình hình thành phôi và hạt.
Sự đa dạng về cấu tạo của hoa phản ánh sự thích nghi tuyệt vời của thực vật với môi trường sống. Hiểu rõ cấu tạo của hoa không chỉ giúp chúng ta hiểu về quá trình sinh sản của thực vật mà còn là nền tảng cho nhiều ứng dụng trong nông nghiệp, y học và bảo vệ môi trường.
Quá trình thụ phấn và thụ tinh ở thực vật có hoa
Cơ quan sinh sản của thực vật có hoa là gì? Câu trả lời chính là hoa. Hoa là cơ quan sinh sản đặc trưng của thực vật hạt kín, nơi diễn ra quá trình thụ phấn và thụ tinh, dẫn đến hình thành quả và hạt, đảm bảo sự sinh sản và duy trì nòi giống của loài. Hiểu rõ quá trình này là chìa khóa để hiểu về sự đa dạng và sự phát triển của thực vật trên Trái Đất.
Thụ phấn, quá trình vận chuyển phấn hoa từ bao phấn (một phần của nhị hoa, cơ quan sinh sản đực) đến đầu nhụy (một phần của nhụy hoa, cơ quan sinh sản cái), là bước đầu tiên và vô cùng quan trọng. Phấn hoa, chứa tế bào sinh sản đực, phải tiếp xúc với đầu nhụy để quá trình thụ tinh có thể diễn ra. Có nhiều hình thức thụ phấn khác nhau, phụ thuộc vào cơ chế vận chuyển phấn hoa. Thụ phấn nhờ gió là hình thức phổ biến ở các loài thực vật có hoa nhỏ, không bắt mắt, như lúa, ngô. Ngược lại, thụ phấn nhờ côn trùng lại được quan sát thấy ở những loài hoa có màu sắc sặc sỡ, hương thơm quyến rũ, như hoa hướng dương, hoa hồng, thu hút côn trùng đến hút mật và vô tình mang phấn hoa đi khắp nơi. Một số loài thực vật còn sử dụng thụ phấn nhờ nước hoặc thụ phấn nhờ động vật khác như chim, dơi.
Sau khi phấn hoa đến được đầu nhụy, thụ tinh bắt đầu. Hạt phấn hút nước và nảy mầm, tạo ra ống phấn mọc xuống vòi nhụy, hướng đến noãn (tế bào sinh sản cái) nằm trong bầu nhụy. Nhân tế bào sinh sản đực di chuyển qua ống phấn và kết hợp với nhân tế bào trứng trong noãn, tạo thành hợp tử. Đây là sự kiện đánh dấu sự hoàn tất quá trình thụ tinh. Quá trình này thường được minh họa bằng hình ảnh hiển vi, cho thấy sự kết hợp chính xác giữa các tế bào sinh sản. Hợp tử sau đó sẽ phát triển thành phôi, cơ sở để hình thành cây con trong tương lai.
Tóm lại, sự kết hợp giữa thụ phấn và thụ tinh là hai giai đoạn then chốt trong chu kỳ sống của thực vật có hoa, đảm bảo sự duy trì và phát triển của loài. Sự đa dạng trong các hình thức thụ phấn phản ánh sự thích nghi tuyệt vời của thực vật với môi trường sống đa dạng. Ví dụ, ở các khu rừng nhiệt đới ẩm ướt, thụ phấn nhờ côn trùng chiếm ưu thế, trong khi ở các vùng khô hạn, gió đóng vai trò quan trọng hơn trong việc vận chuyển phấn hoa. Hiểu biết về quá trình này có ý nghĩa to lớn trong nông nghiệp, giúp con người cải thiện năng suất cây trồng thông qua việc hỗ trợ thụ phấn hiệu quả.
Sự hình thành quả và hạt
Quả và hạt là kết quả cuối cùng của quá trình sinh sản hữu tính ở thực vật có hoa, đánh dấu sự hoàn thành chu kỳ sống của cây. Cơ quan sinh sản của thực vật có hoa, cụ thể là hoa, đóng vai trò then chốt trong quá trình hình thành cả hai cấu trúc này. Sự hình thành quả và hạt là một quá trình phức tạp, bắt đầu từ quá trình thụ phấn và thụ tinh.
Sau khi thụ phấn, tức là phấn hoa từ bao phấn được vận chuyển đến đầu nhụy, quá trình thụ tinh diễn ra. Một tế bào sinh sản đực trong hạt phấn hợp nhất với tế bào trứng trong noãn, tạo thành hợp tử. Hợp tử này sẽ phát triển thành phôi của hạt. Đồng thời, một tế bào sinh sản đực khác hợp nhất với nhân trung tâm của noãn, tạo ra nội nhũ – nguồn dinh dưỡng nuôi phôi.
Quả, phát triển từ bầu nhụy của hoa sau khi thụ tinh, có vai trò bảo vệ hạt và hỗ trợ sự phát tán của hạt. Sự phát triển của quả phụ thuộc vào nhiều yếu tố, bao gồm loại cây, điều kiện môi trường và lượng dinh dưỡng. Có nhiều loại quả khác nhau, được phân loại dựa trên cấu trúc, tính chất của vỏ quả như quả khô (ví dụ: đậu Hà Lan, lạc), quả mọng (ví dụ: cà chua, nho) và quả hạch (ví dụ: quả mơ, quả đào). Cấu tạo của quả bao gồm vỏ quả (bao gồm vỏ ngoài, vỏ giữa và vỏ trong) và hạt (hoặc các hạt).
Hạt, được hình thành từ noãn sau khi thụ tinh, chứa phôi – mầm non của cây mới và nội nhũ – nguồn cung cấp thức ăn cho phôi trong giai đoạn nảy mầm. Cấu tạo của hạt bao gồm vỏ hạt, phôi và nội nhũ (ở một số loại hạt). Vỏ hạt bảo vệ phôi khỏi các tác động của môi trường. Phôi bao gồm rễ mầm, thân mầm, chồi mầm và lá mầm. Nội nhũ, khi có, chứa các chất dự trữ như tinh bột, protein và chất béo cung cấp năng lượng cho sự phát triển của phôi. Ví dụ, hạt đậu Hà Lan có phôi phát triển mạnh và nội nhũ tiêu biến, trong khi hạt ngô lại chứa nhiều nội nhũ cung cấp nguồn dinh dưỡng dồi dào.
Sự đa dạng về hình dạng, kích thước và cấu tạo của quả và hạt phản ánh sự thích nghi của thực vật với môi trường sống. Ví dụ, các loại quả có cánh giúp phát tán hạt nhờ gió, trong khi các loại quả mọng, có màu sắc sặc sỡ thu hút động vật giúp phân tán hạt. Hiểu về sự hình thành quả và hạt giúp chúng ta hiểu rõ hơn về chu trình sinh sản của thực vật và ứng dụng kiến thức này vào nông nghiệp để tăng năng suất cây trồng.
Vai trò của cơ quan sinh sản trong chu kỳ sống của thực vật
Cơ quan sinh sản của thực vật, đặc biệt là thực vật có hoa, đóng vai trò then chốt trong việc duy trì nòi giống và đảm bảo sự tồn tại của loài. Thông qua quá trình sinh sản hữu tính, thực vật tạo ra các cá thể mới mang những đặc điểm di truyền đa dạng, giúp chúng thích nghi tốt hơn với môi trường thay đổi. Đây là một quá trình phức tạp, bắt đầu từ sự hình thành hoa và kết thúc bằng việc tạo ra hạt và quả, đảm bảo sự kế thừa và phát triển của thế hệ tiếp theo.
Vai trò chính của cơ quan sinh sản nằm ở việc tạo ra các tế bào sinh sản, bao gồm phấn hoa (tế bào sinh sản đực) và noãn (tế bào sinh sản cái). Sự kết hợp của hai tế bào này, thông qua quá trình thụ phấn và thụ tinh, tạo ra hợp tử – khởi nguồn cho sự phát triển của một cá thể mới. Quá trình này không chỉ đảm bảo sự sinh sản của thực vật mà còn góp phần tạo nên sự đa dạng di truyền cho loài, một yếu tố quan trọng giúp chúng thích nghi với điều kiện môi trường luôn biến động. Ví dụ, sự đa dạng về hình dạng và màu sắc của hoa thu hút các loài côn trùng thụ phấn khác nhau, tạo điều kiện cho sự giao phối chéo và tăng cường tính đa dạng di truyền. Ngược lại, những loài thực vật có cơ quan sinh sản kém hiệu quả trong việc thu hút sự chú ý của động vật hoặc gió sẽ có nguy cơ giảm số lượng cá thể và thậm chí là tuyệt chủng.
Hơn nữa, cơ quan sinh sản còn liên quan trực tiếp đến sự hình thành quả và hạt. Quả là một cấu trúc bảo vệ hạt và hỗ trợ sự phân tán của hạt vào môi trường xung quanh. Hạt, chứa phôi – một dạng thực vật non – là kết quả cuối cùng của quá trình sinh sản hữu tính. Sự phát triển và chín muồi của quả và hạt phụ thuộc trực tiếp vào sự thành công của quá trình thụ phấn và thụ tinh. Điều này cho thấy vai trò quan trọng của cơ quan sinh sản trong việc hoàn thành chu kỳ sống của thực vật, từ giai đoạn sinh sản đến giai đoạn tạo ra thế hệ kế tiếp. Ví dụ, các loài thực vật khác nhau có cơ chế bảo vệ hạt và quả khác nhau, ví dụ như quả có gai để bảo vệ hạt khỏi bị động vật ăn hoặc quả có cánh để hỗ trợ sự phát tán của gió.
Tóm lại, cơ quan sinh sản của thực vật không chỉ đơn thuần là nơi tạo ra tế bào sinh sản, mà còn là trung tâm của toàn bộ chu kỳ sống, quyết định sự sinh tồn và phát triển của loài. Hiểu rõ vai trò của cơ quan sinh sản giúp chúng ta ứng dụng vào nhiều lĩnh vực khác nhau, từ nông nghiệp (lai tạo giống), y học (chiết xuất dược liệu từ hoa) cho đến bảo tồn đa dạng sinh học. Chính vì vậy, nghiên cứu về cơ quan sinh sản thực vật luôn là một lĩnh vực quan trọng và không ngừng phát triển.
Sự đa dạng của cơ quan sinh sản ở thực vật có hoa
Cơ quan sinh sản của thực vật có hoa là gì? Câu trả lời ngắn gọn là hoa. Tuy nhiên, sự đa dạng của hoa, cơ quan sinh sản chính của thực vật có hoa, là vô cùng phong phú và đáng kinh ngạc. Không chỉ về hình dạng, kích thước và màu sắc, mà còn ở cấu trúc, cơ chế thụ phấn và sự thích nghi với môi trường sống đa dạng.
Sự đa dạng này phản ánh quá trình tiến hóa lâu dài của thực vật, nhằm tối ưu hóa khả năng sinh sản và duy trì nòi giống trong các điều kiện môi trường khác nhau. Từ những bông hoa nhỏ bé, đơn giản đến những bông hoa lớn, phức tạp với cấu trúc độc đáo, mỗi loài thực vật có hoa đều sở hữu những đặc điểm riêng biệt trong cơ quan sinh sản của mình.
Hình dạng, kích thước và màu sắc: Hoa có thể có nhiều hình dạng khác nhau, từ hình chuông, hình ống, hình sao cho đến hình cầu, hình phễu… Kích thước cũng vô cùng biến thiên, từ những hoa nhỏ li ti chỉ vài milimet như hoa cỏ mọc hoang dại đến những bông hoa khổng lồ đường kính hàng mét như hoa Rafflesia arnoldii. Màu sắc hoa cũng vô cùng đa dạng, từ trắng, vàng, đỏ, tím, xanh đến những màu sắc pha trộn phức tạp, thu hút sự chú ý của các tác nhân thụ phấn. Sự đa dạng này không chỉ mang tính thẩm mỹ mà còn có ý nghĩa sinh học quan trọng trong việc thu hút côn trùng, chim chóc hay dơi để thụ phấn.
Sự thích nghi với môi trường: Cơ quan sinh sản của thực vật có hoa đã tiến hóa để thích nghi với môi trường sống đa dạng. Ví dụ, thực vật sống ở vùng khô hạn thường có hoa nhỏ, ít cánh hoa để giảm thiểu sự mất nước. Ngược lại, thực vật sống ở vùng ẩm ướt có thể có hoa lớn, nhiều cánh hoa sặc sỡ. Một số loài thực vật còn phát triển những cơ chế thụ phấn đặc biệt, chẳng hạn như hoa nở về đêm để thu hút côn trùng hoạt động về đêm hoặc hoa tự thụ phấn để tăng khả năng sinh sản trong điều kiện thiếu tác nhân thụ phấn.
Ví dụ về các loại hoa với cấu tạo đặc biệt: Thực vật có hoa thể hiện sự đa dạng đáng kể trong cấu tạo cơ quan sinh sản. Hoa đơn tính, chỉ có nhị hoặc nhụy, ví dụ như cây dưa chuột. Hoa lưỡng tính, có cả nhị và nhụy cùng trên một hoa, như hoa hồng. Hoa tự thụ phấn, phấn hoa rơi xuống đầu nhụy của chính hoa đó, như đậu Hà Lan. Hoa giao phấn chéo, cần sự hỗ trợ của các tác nhân bên ngoài để vận chuyển phấn hoa từ hoa này sang hoa khác, như hoa hướng dương. Sự khác biệt trong cơ chế sinh sản này ảnh hưởng đến sự đa dạng di truyền và khả năng thích nghi của loài. Năm 2025, các nghiên cứu về di truyền học thực vật đã cho thấy sự liên quan mật thiết giữa cấu trúc hoa và khả năng thích nghi với biến đổi khí hậu.
Thực tế, sự đa dạng của cơ quan sinh sản ở thực vật có hoa còn thể hiện ở nhiều khía cạnh khác nữa, từ cấu tạo của bao phấn, vòi nhụy đến sự hình thành quả và hạt. Sự hiểu biết sâu sắc về sự đa dạng này không chỉ giúp chúng ta chiêm ngưỡng vẻ đẹp của tự nhiên mà còn có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo tồn đa dạng sinh học và ứng dụng trong nông nghiệp, y học và nhiều lĩnh vực khác của đời sống.
Ứng dụng của kiến thức về cơ quan sinh sản của thực vật trong đời sống
Kiến thức về cơ quan sinh sản của thực vật có hoa, đặc biệt là cấu tạo và chức năng của hoa, đóng vai trò quan trọng trong nhiều lĩnh vực của đời sống. Hiểu biết sâu sắc về quá trình thụ phấn, thụ tinh, hình thành quả và hạt không chỉ giúp chúng ta giải thích được sự đa dạng sinh học mà còn mở ra nhiều ứng dụng thiết thực.
Nông nghiệp là lĩnh vực được hưởng lợi trực tiếp từ kiến thức này. Việc hiểu rõ cơ chế thụ phấn giúp nông dân áp dụng các kỹ thuật thụ phấn nhân tạo, tăng năng suất cây trồng. Chẳng hạn, thụ phấn bổ sung cho cây cà chua trong nhà kính, hoặc sử dụng ong để thụ phấn cho cây táo, giúp tăng sản lượng đáng kể. Hơn nữa, hiểu biết về di truyền học thực vật, liên quan chặt chẽ đến cơ quan sinh sản, cho phép các nhà khoa học lai tạo các giống cây trồng mới có năng suất cao, chất lượng tốt, kháng sâu bệnh, thích nghi với điều kiện khí hậu khắc nghiệt. Ví dụ, việc lai tạo giống lúa IR8 có năng suất cao vào năm 1966 đã góp phần giải quyết vấn đề thiếu lương thực ở nhiều quốc gia.
Trong y học, nhiều bộ phận của hoa được sử dụng làm nguyên liệu trong điều chế thuốc. Hoa cúc, hoa atiso, hoa nhài… là những ví dụ điển hình. Các hợp chất sinh học có trong hoa, như flavonoid, carotenoid, có tác dụng chống oxy hóa, kháng viêm, được ứng dụng trong điều trị nhiều bệnh. Năm 2025, nghiên cứu về các hợp chất từ hoa lan hồ điệp đã cho thấy tiềm năng trong điều trị ung thư. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng việc sử dụng các loại thuốc từ thảo dược cần có sự hướng dẫn của các chuyên gia y tế.
Bảo vệ môi trường và bảo tồn đa dạng sinh học cũng phụ thuộc vào hiểu biết về cơ quan sinh sản của thực vật. Việc bảo vệ các loài thực vật quý hiếm, đặc biệt là những loài có cơ quan sinh sản độc đáo và dễ bị tổn thương, là cần thiết để duy trì sự cân bằng sinh thái. Hiểu rõ quá trình thụ phấn và các yếu tố ảnh hưởng đến nó, giúp chúng ta bảo vệ các loài thụ phấn như ong, bướm, góp phần duy trì đa dạng sinh học. Các dự án bảo tồn giống cây trồng bản địa cũng dựa trên việc hiểu biết sâu sắc về cơ quan sinh sản để nhân giống và bảo vệ các giống cây trồng truyền thống. Một ví dụ điển hình là dự án bảo tồn giống lúa nếp than ở Việt Nam, đang được thực hiện nhằm giữ gìn nguồn gen quý giá này.
Phân loại thực vật dựa trên đặc điểm cơ quan sinh sản
Cơ quan sinh sản của thực vật có hoa là yếu tố then chốt trong việc phân loại chúng. Sự đa dạng về cấu trúc và chức năng của hoa, quả và hạt tạo nên cơ sở để phân chia thực vật thành các nhóm khác nhau. Việc hiểu rõ cơ quan sinh sản của thực vật có hoa là gì? giúp chúng ta phân tích mối quan hệ tiến hóa và sinh thái giữa các loài.
Một trong những phương pháp phân loại chính dựa trên cấu tạo của hoa. Hoa, là cơ quan sinh sản chính của thực vật hạt kín, được chia thành nhiều loại dựa trên sự hiện diện của nhị hoa và nhụy hoa. Thực vật có hoa lưỡng tính sở hữu cả nhị và nhụy trên cùng một hoa, ví dụ như hoa hồng, hoa hướng dương. Ngược lại, thực vật có hoa đơn tính chỉ có nhị hoặc nhụy trên một hoa, như cây dưa chuột (hoa đực và hoa cái riêng biệt). Sự phân bố của hoa đực và hoa cái trên cùng một cây (đơn tính cùng gốc) hay trên các cây khác nhau (đơn tính khác gốc) cũng là đặc điểm phân loại quan trọng. Ví dụ, cây ngô là đơn tính cùng gốc, trong khi cây đu đủ là đơn tính khác gốc. Ngoài ra, sự sắp xếp của các bộ phận hoa, số lượng cánh hoa, đài hoa, nhị và nhụy cũng đóng vai trò quan trọng trong việc xác định nhóm thực vật. Chẳng hạn, họ Cúc (Asteraceae) thường có hoa hình đầu với nhiều hoa nhỏ hợp thành.
Hình thức thụ phấn cũng là một tiêu chí phân loại hữu ích. Thực vật có thể thụ phấn nhờ gió (thụ phấn gió), côn trùng (thụ phấn nhờ côn trùng), nước (thụ phấn nhờ nước) hoặc động vật khác (như chim, dơi, …). Những loài thực vật thụ phấn nhờ gió thường có hoa nhỏ, không màu sắc sặc sỡ, phấn hoa nhiều và nhẹ. Ngược lại, các loài thụ phấn nhờ côn trùng thường có hoa lớn, màu sắc rực rỡ, mùi thơm quyến rũ và mật hoa ngọt ngào để thu hút côn trùng. Sự thích nghi này phản ánh quá trình tiến hóa và ảnh hưởng trực tiếp đến sự phân bố và đa dạng sinh học của thực vật. Ví dụ, các loài lan (Orchidaceae) thường có cấu trúc hoa phức tạp và cơ chế thụ phấn chuyên biệt, giúp chúng thích nghi với các loài côn trùng thụ phấn nhất định.
Đặc điểm của quả và hạt cũng là một tiêu chí phân loại quan trọng. Quả được hình thành từ bầu nhụy sau khi thụ tinh, có nhiều dạng khác nhau như quả mọng (dưa hấu), quả hạch (xoài), quả khô (đậu phộng),… Cấu trúc của hạt, bao gồm vỏ hạt, phôi và nội nhũ, cũng cho thấy sự đa dạng về hình thức sinh sản và sự thích nghi với môi trường. Ví dụ, hạt có nội nhũ giàu dinh dưỡng sẽ hỗ trợ sự phát triển của cây con tốt hơn trong điều kiện nghèo dinh dưỡng.
Tóm lại, việc phân loại thực vật dựa trên đặc điểm cơ quan sinh sản là một quá trình phức tạp, đòi hỏi sự kết hợp nhiều yếu tố, bao gồm cấu tạo hoa, hình thức thụ phấn, đặc điểm quả và hạt. Sự hiểu biết về các đặc điểm này không chỉ giúp ta phân loại thực vật mà còn hé mở những bí mật về sự tiến hóa và sinh thái của thế giới thực vật.
Giáo sư Nguyễn Lân Dũng là nhà khoa học hàng đầu Việt Nam trong lĩnh vực vi sinh vật học (wiki), với hơn nửa thế kỷ cống hiến cho giáo dục và nghiên cứu. Ông là con trai Nhà giáo Nhân dân Nguyễn Lân, thuộc gia đình nổi tiếng hiếu học. Giáo sư giữ nhiều vai trò quan trọng như Chủ tịch Hội các ngành Sinh học Việt Nam, Đại biểu Quốc hội và đã được phong tặng danh hiệu Nhà giáo Nhân dân năm 2010.