Nguyên nhân, hậu quả và cách giảm thiểu ô nhiễm chất thải rắn

Chất thải rắn là gì?

Một số loại chất thải rắn

Theo Khoản 18 và 19 Điều 3 Luật Bảo vệ môi trường 2020, chất thải rắn được định nghĩa như sau:

– Chất thải là chất tồn tại ở dạng rắn, lỏng, khí hoặc các dạng khác được thải ra từ quá trình sản xuất, sinh hoạt, kinh doanh, dịch vụ hoặc các hoạt động khác.

– Chất thải rắn là chất thải ở dạng bùn hoặc chất rắn.

Nghĩa là, chất thải rắn bao gồm các loại chất thải như rác thải sinh hoạt, rác thải công nghiệp và cả chất thải độc hại như hóa chất, thuốc trừ sâu, chất phóng xạ,…

Vậy chất thải rắn bao gồm những gì?

Theo Luật Bảo vệ môi trường, chất thải rắn bao gồm các loại sau:

Chất thải rắn sinh hoạt

Chất thải rắn sinh hoạt là gì? Chất thải rắn bao gồm rác thải từ sinh hoạt hàng ngày như hộp giấy, chai nhựa, túi nhựa, thức ăn thừa và những đồ dùng mà gia đình không còn sử dụng nữa.

Theo khoản 1 Điều 75 Luật Bảo vệ môi trường 2020, chất thải rắn sinh hoạt được phân loại thành các loại sau:

• Chất thải thực phẩm.
• Chất thải rắn có thể được tái chế và tái sử dụng.
• Chất thải rắn sinh hoạt khác.

Chất thải rắn công nghiệp

Loại này bao gồm chất thải từ quá trình sản xuất và xử lý tại các nhà máy, cơ sở sản xuất công nghiệp. Theo khoản 1 Điều 81 của Luật này, chất thải rắn công nghiệp được chia thành các nhóm sau:

• Chất thải rắn công nghiệp thông thường được tái chế, tái sử dụng làm nguyên liệu sản xuất.
• Nhóm chất thải rắn công nghiệp thông thường đáp ứng các tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật và hướng dẫn kỹ thuật dùng trong sản xuất vật liệu xây dựng và san lấp mặt bằng.
• Nhóm chất thải rắn công nghiệp thông thường cần được xử lý.

Chất thải rắn y tế

Chất thải rắn y tế gây hại cho môi trường

Bao gồm chất thải từ các cơ sở y tế như phòng khám, bệnh viện như kim tiêm, băng, gạc y tế và các loại chất thải y tế khác.

Chất thải rắn nguy hại

Bao gồm chất thải có thể gây hại cho sức khỏe con người và môi trường, chẳng hạn như hóa chất độc hại, thuốc trừ sâu, pin, dầu cũ và chất phóng xạ.

Nguyên nhân gây ô nhiễm chất thải rắn là gì?

Vấn đề ô nhiễm chất thải rắn là sự kết hợp của nhiều yếu tố khác nhau, bao gồm:

• Gia tăng dân số và tăng tiêu dùng: Dân số và tiêu dùng tăng dẫn đến việc sản xuất và tiêu thụ hàng hóa diễn ra trên quy mô lớn, từ đó phát sinh một lượng lớn chất thải rắn.
• Thay đổi mô hình sản xuất: Sự phát triển của nền kinh tế hiện đại cũng đồng nghĩa với việc sử dụng ngày càng nhiều các sản phẩm đóng gói, dùng một lần. Điều này đã làm tăng lượng bao bì nhựa đến từ các sản phẩm điện tử, khiến lượng chất thải rắn tăng lên và gây ra nhiều vấn đề về môi trường.
• Hạn chế về công nghệ xử lý: Mặc dù công nghệ xử lý rác thải đã phát triển nhưng nhiều khu vực vẫn áp dụng các phương pháp không an toàn, kém hiệu quả, gây ô nhiễm môi trường.
• Thói quen tiêu dùng không bền vững như sử dụng đồ dùng một lần rồi vứt đi, mua hàng hóa được sản xuất từ ​​quy trình có hại cho môi trường cũng góp phần làm tăng lượng chất thải rắn.
• Việc phân loại và quản lý xử lý rác thải không hiệu quả cũng khiến vấn đề ô nhiễm gia tăng.
• Sự phát triển của các ngành công nghiệp như sản xuất hóa chất, dầu khí, điện tử cũng góp phần tạo ra một lượng lớn chất thải rắn độc hại.

Hậu quả của ô nhiễm chất thải rắn đối với con người, môi trường và kinh tế – xã hội

Hậu quả của ô nhiễm chất thải rắn có thể rất nghiêm trọng và ảnh hưởng đến nhiều mặt của cuộc sống. Cụ thể:

Có hại cho sức khỏe con người

Ô nhiễm chất thải rắn gây ra nhiều bệnh tật cho con người

Chất thải rắn, đặc biệt là chất thải độc hại, có thể gây ra các vấn đề về sức khỏe như bệnh về đường hô hấp, ung thư, bệnh thần kinh,… Những người làm việc trực tiếp với chất thải rắn như xử lý rác thải thường có nguy cơ gặp các vấn đề về sức khỏe cao hơn do tiếp xúc với chất thải độc hại. .

Ô nhiễm môi trường

Chất thải rắn có thể gây ô nhiễm đất, nước và không khí. Các chất độc hại từ chất thải rắn có thể thấm vào đất và nước ngầm khiến chúng bị ô nhiễm hoặc bốc hơi vào khí quyển khiến không khí không an toàn.

Tác động tới môi trường không khí

Trong thành phần rác thải sinh hoạt, thực phẩm thường chiếm tỷ lệ cao. Khi thời tiết nóng ẩm, mưa nhiều, các thành phần này sẽ nhanh chóng bị phân hủy, từ đó thúc đẩy quá trình lên men, thối rữa và tạo ra mùi khó chịu cho con người. Khí thải thải ra từ quá trình này thường là NH3, H2S, CH4, SO2, CO2.

Tác động tới môi trường nước

Nhiều người có thói quen vứt rác xuống sông, hồ, ao, cống rãnh. Lượng chất thải này sau khi phân hủy sẽ tác động trực tiếp và gián tiếp tới nguồn nước mặt, nước ngầm trong khu vực. Rác thải cũng có thể bị nước mưa cuốn trôi xuống ao, hồ, sông, suối, kênh rạch và gây ô nhiễm nguồn nước mặt.

Theo thời gian, những đống rác này sẽ khiến diện tích ao hồ trở nên ảo, đồng thời khả năng tự làm sạch của nước cũng sẽ giảm đi, cản trở dòng chảy, gây tắc cống. Kết quả là hệ sinh thái nước ở các nước bị ảnh hưởng xấu, thậm chí bị phá hủy. Ô nhiễm nguồn nước mặt cũng là một trong những nguyên nhân gây ra các bệnh về đường tiêu hóa ở người như tiêu chảy, kiết lỵ, trực khuẩn thương hàn, dịch tả, viêm da,… thậm chí là ung thư.

Tác động tới môi trường đất

Môi trường đất bị ô nhiễm do chất thải rắn

Chất thải rắn chứa nhiều chất độc hại. Đặc biệt hiện nay túi nilon được sử dụng rộng rãi trong đời sống hàng ngày. Khi đi vào đất, những chiếc túi này phải mất 50-60 năm, thậm chí hàng trăm năm mới phân hủy. Chúng đã tạo ra những “bức tường ngăn cách” trong đất và hạn chế quá trình phân hủy, tổng hợp chất dinh dưỡng khiến đất giảm độ phì và dễ bị chua. Kết quả là năng suất cây trồng giảm.

Suy giảm đa dạng sinh học

Khi thải ra môi trường, các chất độc hại trong chất thải rắn sẽ xâm nhập vào đất và tiêu diệt nhiều sinh vật có lợi cho đất như giun, vi sinh vật, ếch nhái… khiến môi trường đất mất đi sự đa dạng. dạng sinh học, đồng thời sản sinh nhiều loại sâu bệnh phá hoại cây trồng. Khi xuống nước, chúng cũng giết chết nhiều sinh vật sống trong đó.

Khi đất, nước bị ô nhiễm, nhiều loài động, thực vật không thể sinh trưởng và sinh sản. Điều này đã dẫn đến sự suy giảm đa dạng sinh học, gây mất cân bằng sinh thái, đặc biệt là ở các khu vực gần khu xử lý chất thải.

Tác động kinh tế – xã hội

Ô nhiễm chất thải rắn cũng làm tăng chi phí xử lý các vấn đề sức khỏe và phục hồi môi trường. Nó cũng có thể làm giảm giá trị đất đai và tài nguyên du lịch ở những khu vực bị ô nhiễm.

Hơn nữa, tình trạng ô nhiễm này còn có thể gây ra các vấn đề xã hội như làm giảm chất lượng cuộc sống, tạo ra sự phân biệt đối xử và gây căng thẳng trong cộng đồng, đặc biệt là ở các khu vực nghèo và thiếu nguồn lực. .

Một số biện pháp hữu hiệu xử lý ô nhiễm chất thải rắn

Để giảm thiểu tác động của ô nhiễm chất thải rắn, người dân cần thực hiện các biện pháp như tăng cường giáo dục và nâng cao nhận thức cộng đồng, thúc đẩy các công nghệ xử lý tiên tiến và thúc đẩy thói quen tiêu dùng. bền vững. Cụ thể như sau:

• Tái chế và tái sử dụng: Tái chế và tái sử dụng chất thải hợp lý là biện pháp hiệu quả nhất để giảm thiểu lượng chất thải rắn. Bạn có thể tự phân loại rác thải tại nhà để tái chế và các cơ quan có thẩm quyền và chịu trách nhiệm có thể thúc đẩy các chương trình tái chế và tái sử dụng thông qua các chính sách và chiến dịch giáo dục.
• Giảm thiểu việc sử dụng các sản phẩm dùng một lần: Việc giảm thiểu việc sử dụng các sản phẩm dùng một lần như túi nhựa, chai nhựa, bao bì cũng giúp giảm đáng kể lượng chất thải rắn.
• Xây dựng các chính sách và quy định chặt chẽ: Chính phủ cần áp dụng các quy định nghiêm ngặt về xử lý và tiêu hủy chất thải rắn, đồng thời thúc đẩy các phương pháp xử lý chất thải thân thiện với môi trường, an toàn và hiệu quả. hiện đại.

Xử lý chất thải rắn đúng cách

• Khuyến khích sản xuất và sử dụng các sản phẩm thân thiện với môi trường: Chính phủ có thể khuyến khích các doanh nghiệp sản xuất và người tiêu dùng sản xuất và sử dụng các sản phẩm thân thiện với môi trường. Điều này bắt đầu từ việc sử dụng vật liệu tái chế đến thiết kế các sản phẩm có thể tái sử dụng hoặc phân hủy sinh học.
• Giáo dục và nâng cao nhận thức cộng đồng: Các chương trình giáo dục nhằm nâng cao nhận thức về ô nhiễm chất thải rắn có thể giúp cải thiện thói quen tiêu dùng, đồng thời tạo ra nhận thức đầy đủ về tác động của ô nhiễm chất thải rắn. ô nhiễm chất thải rắn đến môi trường và sức khỏe con người.
• Khuyến khích nghiên cứu và phát triển công nghệ xử lý: Đầu tư nghiên cứu và phát triển các công nghệ xử lý chất thải hiệu quả, thân thiện với môi trường có thể giúp giảm thiểu tác động của chất thải rắn đến môi trường. môi trường.

Quản lý chất thải rắn là một yếu tố quan trọng trong việc bảo vệ môi trường và sức khỏe con người. Kết hợp các biện pháp này lại với nhau có thể tạo ra những tiến bộ đáng kể trong việc giảm ô nhiễm chất thải rắn và bảo vệ môi trường.

Nguyễn Lân Dũng

Giáo sư Nguyễn Lân Dũng là nhà khoa học hàng đầu Việt Nam trong lĩnh vực vi sinh vật học (wiki), với hơn nửa thế kỷ cống hiến cho giáo dục và nghiên cứu. Ông là con trai Nhà giáo Nhân dân Nguyễn Lân, thuộc gia đình nổi tiếng hiếu học. Giáo sư giữ nhiều vai trò quan trọng như Chủ tịch Hội các ngành Sinh học Việt Nam, Đại biểu Quốc hội và đã được phong tặng danh hiệu Nhà giáo Nhân dân năm 2010.